Poemas de Amor en Quechua: akllasqa rimaykuna [ Qosqo Qhechwasimipi ]
Posted: March 31, 2015 Filed under: Poemas de Amor en Quechua: akllasqa rimaykuna [ Qosqo Qhechwasimipi ], Quechua, Spanish | Tags: Akllasqa rimaykuna, Poemas de Amor Comments Off on Poemas de Amor en Quechua: akllasqa rimaykuna [ Qosqo Qhechwasimipi ]Poemas de Amor en Quechua: akllasqa rimaykuna [ Qosqo Qhechwasimipi ]
. . .
Jorge Lira (Huñuq)
Kimsata khuyarkkani
.
Allillapakkchá kimsáta khuyarkkáni,
Allillapakkchá kimsáta khuyarkkáni,
Húhnin wañókktin, húhnin ripúkktin,
Sullk’ánwan kkhepanáypakk.
.
Wáh ripúkukk, llókklla mayúta
Ríspa hark’aykámuy;
Mituchawánpas, ch’anpachawánpas
Ríspa hark’aykámuy.
.
Wáh ripúkukk, mistisáta
Ríspa hark’aykámuy;
Sarachawánpas, mut’ichawánpas
Ríspa hark’aykámuy.
.
Mut’ichalláywan, sarachalláywan
Mána atikktínkka,
Mut’ichalláywan, akkhachalláykka
Akis atimúnkka.
. . .
Jorge Lira (Huñuq)
Canto de Amor: Tres Amantes Tengo…
.
Tres amantes tengo
Tres amores son míos
Porque si muriese uno y me deja el otro
Quedarmen pueda con el más mozo.
.
Oh, viajero, que te alejas
Ve, ataja ese río precipitado,
Anda tú, cierra su corriente
Con el barro o con el tepe.
.
Oh, tú que muy lejos te vas
Corre, ataja a esa mestiza
Yendo tú, dentenla allí
Con el maíz o con el mote.
.
Y si mi mote y mi maíz
Detenerla no pudieran
Mi chicha y mi mote verás
Como tienen un gran poder.
. . .
Sunicha chuhchachaymanta
.
Urpíchay súmakk rihch’aycha,
Sonkkóchay ch’áska ñawícha,
Sunícha chuhchachaymánta
Chakáta rurachisíani,
Sunícha chuhchachaymánta
Chakáta rurachisíani.
.
Taytáyki phiñarukúkktin,
Chaynínta apakunáypakk,
Chaynínta pussakunáypakk;
Mamáyki sintirukúkktin,
Chaynínta ripukunáypakk,
Chaynínta apakunáypakk.
.
Taytáyki phiñakusiáchun,
Mamáyki sintikusiáchun,
Chakáykka ruráskkas kásian,
Chaynínta ripukunáypakk;
Chakáykka ruráskkás kásian,
Chaynínta passakunáypakk.
. . .
De mi larga cabellera
.
Paloma mia de bello rostro
Tu de ojos de lucero, mi corazoncito
Para ti, de mi larga cabellera
Un puente mando hacer
De mis largas trenzas
Un puente estan tejiendo.
.
Por ese puente te conducire
Cuando tu padre este airado
Y por alli voy a llevarte
Cuando tu madre este resentida
Y por ese puente me marchare
Y haciendote pasar por alli partire.
.
Que importara el enojo de tu padre
Ni los sentimientos de tu madre
Pues mi puente ya queda hecho
Ese mi puente esta tendido y listo
Para alejarme, irme muy lejos
Para despedirme desde alli.
. . .
Kkóri ráphra pillpintúllay
.
Kkóri ráphra pillpintúllay,
Raphapápan killakúypi,
Tiyarínña kay muthúypi,
Takispátakk pitúllay.
.
Sinp’aykíta kacharíyña,
Kílla wách’ikk llusk’anánpakk,
Yanaykítakk tarinánpakk
Llánp’u kaynínpi kussíta.
.
Yanaykíta sillwilláyña,
Urpiykíta pupalláyña,
Munakúyta umiríspa,
Wayllukúyta umiríspa.
.
T’ánkar rúru, misk’i sónkko,
Munayllátan pukayánki,
Sonkkollaypákkñan kausánki,
Ñawiyki urmanay p’onkko.
Una Mariposa
.
Mariposa alas de oro
Tiembla a la luz de la luna
En la rama se posa
Y en mi canción es compañera.
.
Despliega tu cabellera
Y las flechas lunares se deslicen
Y en su suavidad sedeña
Feliz alegría halla tu amante.
.
Abraza y aprisiona a tu prenda
Cautívale tú
Aliméntale con tu amor
Nutriéndole con tus caricias.
.
Fruto de la zarza, de alma dulce
Te enciendes en belleza
Tu existencia será mía
Y tus ojos un lago en que me pierdo.
. . .
Gabriel y Gloria Escobar (Huñuqkuna)
Sunquyta
.
Maytan nini kay sunquyta,
“Ama munankicu” nispa;
qaparispan kuticiwan
“Manan atinicu” nispa.
.
Huh p’uncaymi llakikuna,
intuykusqan;
sapallanta sunquyta,
tapuykuni;
Imaraykun llakisqalla,
purikunki;
mana imapi kusikuyta,
tarispayki.
.
¿Manacu urqukunah,
asisqanta uyarinki?
¿T’ikakunah q’apayninta
q”awarinki?
¿Mayukunah takisqanta
callwakunah puxllasqanta?
.
Huhmanta qaparispa,
kuticiwan;
kusikuyqa manañan
ñuqapahcu;
unayñan sunquyta,
cinkacini;
wañusqatan sunquyta,
p’anpamuni.
.
Huh munayllan,
kay pacapi,
hap’iwaran;
pay raykullan,
kay allpapi,
kawsarani.
.
Cay munaymi
yanaywan cinkaripun;
cay munaymi ripukapun,
yanaypa wañusqanwanmi,
wañupun.
.
Maypiña purispapas,
kiskallatan tarimuni,
maytaña q”awaspaypas,
p”uyullan muyuriwan;
rit’ipas cullurispan,
waqayta yacaciwan;
mayupas qaparispan
waqasqayta musp”aciwan.
.
Manañan ñuqapah,
p’uncawqa kanmanñacu;
intipas k’ancaypas,
tutallan ñuqapah,
wañuymi kawsayniy.
. . .
Gabriel y Gloria Escobar (Huñuqkuna)
A Mi Corazón
.
¡Cuánto le digo a mi corazón!
“no quieras, no ames”
¡A gritos me responde,
no puedo, no puedo!
.
Un día, agobiado por las penas,
a solas pregunté a mi corazón:
¿Por qué tan triste y abatido andas,
sin encontrar en nada ninguna alegría?
.
¿No escuchas el reír de las montañas,
y sientes el perfume de las flores?
¿El cantar de los ríos,
el jugar de los peces?
.
Nuevamente a gritos me responde:
“Ya no existen alegrías para mí,
ya perdí hace tiempo el sentir,
muerto mi corazón ya se sepultó”.
.
Un amor sólo me sostuvo en esta tierra;
por ella solamente
vivía yo en este mundo,
ese amor, con mi amada lo he perdido,
ese amor se ha ido!
¡Muerta mi amada, ese amor ha muerto!
.
Donde voy, donde llego,
espinas sólo encuentro.
Donde voy, donde miro,
sólo las nubes me envuelven.
.
Los nevados al derretirse,
a llorar me enseñaron.
Los ríos con sus gritos
hacen que delire en mi llanto.
.
No creo que ya haya
día para mí,
aun la luz del sol
para mí es noche,
porque mi vida no es vida,
mi vida es muerte.
. . . . .
“Flor de mi alma” / “Flower of my soul”
Posted: September 27, 2014 Filed under: Alexander Best, English, Spanish | Tags: Love poems, Poemas de Amor Comments Off on “Flor de mi alma” / “Flower of my soul”“Flor de mi alma”
.
Flor de mi mente:
Creces en mí el alcance – la gama –
de las perspectivas de Pensamiento – de La Idea.
.
Flor de mi corazón:
Me ayudas recordar los Gozos – y la Pena –
de estar enamorado.
Y eso es algo bueno, porque tú me haces más humano.
.
Flor de mi alma:
Me tocas con tu sonrisa…
Y esa energía alcanza en ese lugar invisible de mí
– lo más profundo –
donde vive el auténtico Yo.
. . .
“Flower of my Soul”
.
Flower of my Intelligence:
You make bloom in me the scope – the spectrum –
of Thought, of Ideas.
.
Flower of my Heart:
You help me to recall the Joys – and the Pain – of being in Love.
And that’s something good, because it makes me more human.
.
Flower of my Soul:
You touch me with your smile…
And such energy reaches all the way to that invisible place
– the deepest place –
where lives the authentic Me.
Poemas de amor en el idioma quechua: Ariruma Kowii y algunos versos “para construir el futuro”
Posted: February 14, 2013 Filed under: Ariruma Kowii, Poemas de amor en el idioma quechua: Ariruma Kowii, Quechua, Spanish | Tags: Poemas de Amor Comments Off on Poemas de amor en el idioma quechua: Ariruma Kowii y algunos versos “para construir el futuro”Ariruma Kowii
(Poeta quechua, nace 1961, Otavalo, Imbabura, Ecuador)
Algunos versos de su obra “TSAITSIK: poemas para construir el futuro” (1993)
“Canción de Amor” (Poema 12)
.
Kay kausay
mana alli kajta
nijujta
ninanta allikachini
chaimanta kanta juyani.
.
Lo que más amo de tí
es tu forma de decir
que las cosas
que vivimos
en la actualidad
están mal.
.
Watashka, tukuchishka
runakunata, mashkajujta
tapujujta rikushpa
maypipash maskakuimanta
kanta juyani.
.
Lo que más amo de tí
es tu forma de indagar
cuántos presos
cuántas sentencias
se han dado
aquí y allá.
.
Willaykunata
takurinakunata
kishpichijkunata
sumaj alli killkaymanta
kanta juyani.
.
Lo que más amo de tí
es tu forma de escribir
las denuncias
las consignas
que ayudan
a protestar.
.
Llajtapaj kaparishna
ñukataka juyanimi
ninki
shina kashkamanta
kanta juyani.
.
Lo que más amo de tí
es tu forma de decir
que me amas
como el grito fuerte
del pueblo, cuando sale
a combatir.
.
Watay wasipi kajpipash
kanpaj juyaika
kishpirij kausaishina
punchashna kuyurin
kurajiwanmi kuyurin
chaimanta kanta juyani.
.
Lo que más amo de tí
es tu franca libertad
que se agita con valor
tras las rejas
que nos priva
de nuestro amor.
. . .
“Poema 18”
.
Kan rijpika
pishi wairapaj shimikunata ninka
pishi kachisha, wakisha, tuashi ninka?
.
Si tú te vas y me dejas
quién bautizará al viento de la manana kachisha?
quién bautizará al viento de la tarde waskisha?
quién bautizará al viento de la noche tuashi?
.
Kan rijpika
pishi pachata jarkanka
pishi kanpaj samaita
fuyutashna kacharinka
ima pachashi kanpaj
churajunakunata kuntin
churajunka?
.
Si tú te vas y me dejas
qué voz, qué caricia detendrá
el tiempo?
Qué neblina volverá a emanar
tu aroma?
Qué momento volverá a vestir
con tus encantos?
.
Kan rijpika
kirupaj llantu llakilla
sakirinka
urpikunapaj tazinpash
chushaj sakirinka
pishkukunaspash
ñana kutin tikramunkach.
.
Si tú te vas y me dejas
la sombra del árbol que nos protegía
no volverá a ser feliz
el hogar de los gorriones quedará
abandonado
ni una alondra volverá a reposar
en su cálido seno.
.
Kan rijpika
tutapaj fuyu
ñukapaj shunkuta chiriyachinka
paipaj makipi
kalajyachinka
tukurij juyaykunata
wañujujta rikunkami.
.
Si tú te vas y me dejas
el soplo apresurado de la noche
helará el fuego de mis venas
me ahogará en sus brazos
su carcajada será
el último testigo que observe
el desvanecimiento
de mis sentimientos.
.
Kan rijpilca
Tukuillami Tukuillami
Shuj Tukunka
Tukuilla, ñuka lla kiwanmi
Wacharinko.
.
Si tú te vas y me dejas
todas las cosas tendrán que cambiar.
su forma, su contenido, todo!
Ellas volverán a nacer
a imagen y semejanza
de la tristeza mia!
. . .
“Poema 25”
.
Ayer
saber que estabas conmigo
era muy hermoso
a ratos
no importaba que te encontraras
lejos
el tiempo, la distancia
estaba repleta de tí,
de aquel:
solo tú me haces sonrojar
que exagerado eres…déjame
Te prometo que, veras!
me encanta…!
de aquella manera tan peculiar
de reposar tu cabeza sobre mi pecho
de tus miradas de golondrina
rehuyendo la impenetrable vegetación
de mis pupilas
del suave murmullo de tu piel
habitando como diosa en la mía!
.
Ñukanchij juyaika
apunchijkunapaj
muskuishinami karka
tantanajushpa
rimarishpa
makipurarishpa
kausaj karkanchij
kan, ñuka
ishkantij shujllashna
tukurkanchij
shujllakashpa sinchi
na sinchi kausaykunata
allichishpa ñaupaman
katinajurkanchij
ñaupamanllaj
katinajurkanchij.
.
Ayer
saber que estabas conmigo
era muy hermoso
a ratos
no importaba que te encontraras
lejos
porque tú
igual que las palabras o el silencio
estabas en todas partes conmigo:
despertando la curiosidad, el murmullo
sorprendido de los tuyos
y los míos
despertando en ellos
siglos
de interrogaciones
que no distraían nuestra atención
nada, nada importaba
Ssguíamos tú y yo
sumergiendo nuestras manos
construyendo nidos
que ansiaban despertar en cielos diferentes
hilvanando cercanos planetas
con el cálido amor de tus adentros
atrayendo vertientes que inunden
la fuente engendrada por nuestros encuentros.
.
Kan, ñukawan
ishkantij
shujllashna kashpa
mana alli yuyaikunata
fakishpa
chaupita yallishpa
mushuj pachamamapi
kausankapaj
rinata yacharkanchij
chai mushuj pacha
mamapika
inti taita, pura mamapash
kushilla chaskinata yacharka
ñawi, ñawi rikushpa
paikunaka
shinami ninata yacharka:
.
Juyaika sumaj allimi
juyaika kallari
tukuri, kausaymi kan
chaimanta kankunaka
juyaita
allitapacha wakaichinami
kankichij
shina kachun
tukui shunkuwan
juyanami kankichij.
.
Tornando lo complejo
en una sutil escaramuza
que caía vencida por un beso
tuyo
todo!
Todo era sencillo y diferente
tú y yo éramos sagrados
y en esta unidad quisimos ser
los cómplices más fieles para sostener
la vida!
Y no fue
possible.
.
Juyaika
ishkantipi juntarirka
chaimanta karu
karupi kajpipash
shunkuka kushilla
yariaj, yariaj
kausanata yacharka
chai jawa
llakika
ñukanchijpaman
chayamurka
ñukanchij juyaita
fitinkapaj
chayamushka.
.
Amor!
Qué red ha emboscado
el tíbio hogar de tus caricias?
Qué tarde ha logrado empozar
la lozanía de tu aurora
en la aguzada noche?
Por qué
si tú me amas
dejas caer el velo de la tarde
para que nos separe?
Diluyes nuestro calor
para que se desborde
podas tus suspiros y los míos
para matar su aroma?
.
Amor!
Hoy tu recuerdo llega a mí
como el abrazo solidario
de una amiga o un amigo.
.
Ahora el mañana
será menos hermoso que ayer
porque tú
ya has partido!
Mañana
tal vez yo vuelva
a buscar
mis huellas
para seguir como un río encabritado
tras la vida…!
.
Urpiku
imanishpataj
ñukanchijpaj juyaita
fitichun sakishkanki
ima nishpa
ñukanchijpaj
juyarina pujyuta
tujyachun sakishkanki,
shamui rikui
kanpaj shunkuwan
takari
ñukanchijpaj juyaita
nanaymanta
kasilla sakirishka
ñana kuyurinchu
chinkashkashna
rikuitallami
rikujun.
.
Urpiku
kayaka ñana
kaynashna kankachu
kayaka
chushaj puncha
jayaj, jayaj
punchami kanka
ñuka kausaypash
chaki, maki
yuyai, illajshnallaj
allimanta, allimanta
Kaiman chayman rijun
kayachari, ñuka
kausayka
kausayta katishpa
akapanashna
kutin kutin
llujshinkami.
. . . . .
Todos los poemas © Ariruma Kowii
Sunqupa Harawinkuna / Poemas de amor en la lengua quechua – de un poemario por Lily Flores Palomino / K’ancharina
Posted: February 14, 2013 Filed under: Lily Flores Palomino / K'ancharina, Poemas de amor en la lengua quechua: Lily Flores Palomino, Quechua, Spanish | Tags: Poemas de Amor Comments Off on Sunqupa Harawinkuna / Poemas de amor en la lengua quechua – de un poemario por Lily Flores Palomino / K’ancharinaLily Flores ( nace 1937, Abancay, Apurimac, Perú )
La primera poetisa que escribó junto en quechua y español, dijo La Sra. Flores Palomino/K’ancharina en el año 2009:
“Sigo escribiendo en idioma incaico – mi pluma es pionera e inagotable en quechua.”
.
Dos poemas de amor – del poemario “Troj de poemas queshua-castellano” (1971):
“Khuyay”
.
Taki hina kusi, ratu pasaj
t’ika hina, hajchirimuj mana tupaykuna
samp’a weqe hina, tuyturimuj
tukuy atij, hatun Apu hina.
.
Khuyayaqa muspha muspha kausaymi,
rijchasqapas puñasqapas mosqoqakuymi
khuyayaqa asirikuspa wañuymi
manachayqa, killkakunawan tipasqapas wañuytajmi.
.
Khuyayqa takin, hajchirimuj t’ikapiwan
hinallatajmi, sumaj qapaj ancha kusipas
phajchirimuspa tukukuypas khuyayllatajmi
hinallatajmi ñakarispa wañuypas.
.
Khuyayqa apukunatapas umanchaymi
llullulla sumaj q’apariytajmi
ancha nanachikuypas waspirichiymi
wañuypas, sami kaypas, khuyayllatajmi.
. . .
“Amar”
.
Alegre y fugaz cual canto
radiante y sensible como flor,
frágil y quebrantoso cual llanto
poderoso y supremo como Dios.
.
Amar, es vivir delirante
soñar despierto o dormido,
amar, es morir sonriente
o es morir enclavado.
.
Canto, flor radiante es amar,
perfumes y aleluya lo es también,
fragmentarse y morir es amar,
Calvario y muerte lo es también.
.
Amar es bendecir a Dios
lo es, bálsamo de ternura,
amar, es blasfemia a Dios
o es vapor de amargura,
Gloria o muerte es amar.
. . .
”Munakusqaymi Kanki”
.
Llakiy thanichij
purisqaypi samarinay
waqayniypas thanichij
qaritaj kachi yakutaj.
.
Allin wiraqocha munasqaymi kanki
mana qantaqa, manan pitatas munaymanchu.
.
Yachanin qampa kasqayta
sumajllata llamiyuwajtiki
llanllalla wayrapa ch’allaynikiwan
t’ijrakamuyniki khipuchawajtin
allin qaripa marq’anampas kanman hina.
.
Ñoqataj khuyakuyniywan kutirichiyki
ancha samiraj, qanman qokuspa
phiña phiñaña, churakujtinkupas
uquykipi kay, warmiman rijchajkuna
.
Munakusqaymi kanki, tayta qocha
suyawasqayki hinallapuni suyaykuwanki
ruphapakuyniy thanichiwanaykipaj
qan rayku shayna kasqayta
mancharikuna anqash, ñoqa munakusqay.
“Eres mi Amado”
.
Consuelo de mis penas
refugio en mi andanza
sociego de mi lamento
hombre y salada agua.
.
Arrogante señor, eres mi amante,
no puedo a nadie amar que no seas tú.
.
Siento ser tuya
cuando me dejo acariciar
con tu fresca y suave brisa
cuando tus olas me envuelven
cual brazos fuertes de un gran varón.
.
Yo con ternura te correspondo
cuando feliz me doy a tí
aunque celosas puedan estar
todas las musas que guardas tú.
.
Eres mi amado, inmenso mar.
Espérame siempre como lo haces
para refrescar mi febril estado
sentido por tí
– monstruo azul, amante mío.
. . . . .
Sunqupa Harawinkuna / Poemas del Corazón en el idioma quechua por Kusi Paukar
Posted: February 14, 2013 Filed under: Kusi Paukar, Quechua, Spanish, Sunqupa Harawinkuna por Kusi Paukar | Tags: Poemas de Amor Comments Off on Sunqupa Harawinkuna / Poemas del Corazón en el idioma quechua por Kusi PaukarKusi Paukar (César Augusto Guardia Mayorga)
Sonqup Jarawiinin / El Cantar del Corazón
Sunqupa Harawinkuna / Poemas del Corazón
Lima, Perú, 1961
Traducciones del idioma quechua: Jesús Lara
“Waylluy”
.
¿Imaraq kay waylluy?
Qawaspa mana qawaq,
Munaspa mana munaq,
Maskaspa mana maskaq,
Waylluqtukuspa cheqnichikuq,
Cheqniqtukuspa waylluchikuq
Kay waylluy kasqanta,
Sonqullaymi yachan.
.
“Amor”
.
¿Qué será el amor?
Que mirando no mira,
Que queriendo no quiere,
Que buscando no busca;
Que simulando amar despierta odio,
Que fingiendo odio hace querer
Lo que es el amor,
Sólo mi corazón lo sabe.
. . .
“Qampaq”
.
Umaypim yuyayniiki
Patpatichkan,
Pillpintup rapran jina
Mana samaq.
.
Rinriipim sutiiki
Tuta punchau
Sirwan,
Mana wayrap apasqan
Mana pip uyarisqan.
.
Sonquypim waylluyniiki
Kausan,
Arwi arwi yura jina
Arwiwaspa.
.
Llakispa, asiq tukuni,
Mana pipas llakisqayta
Musianampaq.
Qamllam, sonquypi yachanki,
Imay kusikusqayta,
Jaykaq llakikusqayta,
Cheqampi.
.
“Para Ti”
.
En mi mente
Palpita tu recuerdo,
Como alas de mariposa,
Sin descanso.
.
En mis oídos
Vibra tu nombre
Noche y dia,
Sin que nadie lo oiga,
Sin que se lo lleve el viento.
.
En mi corazón
Vive tu amor,
Aprisionándome
Como enredadera.
.
Sufriendo, simulo reír
Para que nadie
Sospeche siquiera
Que sufro.
Sólo tú sabes en mi corazón
¡Cuándo me alegro en verdad,
Cuándo en verdad sufro!
. . .
“Ama Tapukuychu”
.
Warmita, waytata jina qawaspa,
Manaña puñuyta atipaspa,
¿Imapaqtaq tapukunki
Ima onquy kasqanta?
.
Waylluymi mismichkasunki,
Mana musiasqayki;
Kuyaymi arwichkasunki,
Mana yachasqayki.
.
Ama jampita yanqa maskaychu.
Sonquillampi kausay,
Ñawillampi qawakuy,
Makillampi kay.
Waylluy onquyqa,
Waylluyllawanmi jampikun.
.
“No Preguntes”
.
Cuando mires a la mujer
Como a una flor;
Cuando ya no concilies el sueño,
¿Para qué preguntas
Qué enfermedad sufres?
.
Te está rezumando el amor,
Sin que lo sospeches siquiera;
Te está enredando el cariño
Sin que tú lo sepas.
.
No busques remedio en vano.
Vive en su corazón,
Mírate en sus ojos,
Ponte en sus manos;
Que la enfermedad del amor
Sólo con amor se cura.
. . .
“Walka”
.
Walkam sutin karqa
Ñoqallay kuyachkaptii.
Tuta jina ñawinpas,
Chukchampas tutay tuta.
.
Walkam suntin karqa
Ñoqallay waylluchkaptii.
Yuraq sisa kirumpas,
Qantu qantu siminpas.
.
Walkam sutin karqa
Ñoqallata kuyawachkaptin.
Waqaptimpas
Sacha kuna sullakuq,
Asiptimpas
Pukiukuna asikuq.
.
Walkam sutin karqa
Ñoqallay kuyachkaptii,
Ñoqallata kuyawachkaptin.
Imaraq kunan sutin
Walka sutiyoq warmi.
.
Sutillanñam simiipi,
Ñawillanñam ñawiipi.
Walka sutiyoq urpi.
Imaraq kunan sutin.
.
“Walka”
.
Su nombre era Walka
Cuando yo, solo, la quería.
Como la noche eran sus ojos,
Sus cabellos, más que la noche.
.
Walka era su nombre
Cuando yo, solo, la amaba.
Sus dientes eran como níveas flores,
Sus labios, como las cantutas.
.
Era su nombre Walka
Cuando ella sólo me quería a mí.
Cuando lloraba
De rocíos se cubrían los árboles,
Cuando reía,
Reían también las fuentes.
.
Walka era su nombre
Cuando yo, solo, la quería,
Cuando ella sólo me quería a mí.
¿Qué se llamará ahora
La mujer que se llamaba Walka?
.
Ya sólo su nombre está en mis labios,
Ya sólo sus ojos están en mis ojos.
Paloma: Walka era tu nombre.
¿Qué te llamarás ahora?
. . .
“Kuyaspa”
.
Sonquymi kirisqa kachkan
Ñawiikipa kanchayninwan,
Onquyñam kuyayniiqa,
Wañuymanchus jinam apawanqa.
.
Chisi tuta nuspaspa
Sutiikita oqarisqani
Mana pip uyarisqan,
Ichapas wayra uyarirqa,
¿Maytaraq, yanallay,
Sutiikita wayra aparqa?
.
Ichapas qam kaqpi muyuykachaspa
Llakillayta willasurqanki,
Qamtaq mancharikuspa,
Ayqereqanki.
.
“Quieriendo”
.
Mi corazón está herido
Con la luz de tus ojos,
Ya mi amor es una enfermedad
Que tal vez me lleve a la muerte.
.
Anoche delirando,
Pronuncié tu nombre
Sin que nadie lo oyese.
Acaso lo oyó el viento.
¿A dónde llevaría
Tu nombre el viento,
Amada mía?
.
Quién sabe
Si dando vueltas
En torno tuyo,
Te contó mis penas,
Y tú te asustaste
Y te fuiste.
. . .
“¡Imanaykusaqtaq!”
.
Imanaykusaqtaq kunanqa,
Llakiimi kichka jina
Sonquyta nanachichkan.
.
Imanaykusaqtaq kunanqa,
Yuyayniikim tuta jina
Punchauniita tutayachichkan.
.
Imanaykusaqtaq kunanqa,
Waqayta munaspapas
Weqellaymi mana lloqsinchu.
.
Imanaykusaqtaq kunanqa,
Kayta wakta qawaptiipas,
Manam imatapas rikunichu.
.
Sonqullaymi sapampi,
Imapaqraq pipas maypas,
Mana kuyananta kuyan,
Nispa niwan.
.
“¿Qué voy hacer?
.
¿Qué voy hacer ahora?
Mi pena como una espina
Está hincando mi corazón!
.
¿Qué voy hacer ahora?
¡Tu recuerdo como la noche
Está oscureciendo mi día!
.
¿Qué voy hacer ahora?
¡Hasta cuando quiero llorar
No asoman las lágrimas!
.
¿Qué voy hacer ahora?
¡Hasta cuando quiero mirar
No miro nada!
.
Solo mi corazón en su soledad
Se pregunta a sí mismo:
¿Para qué se amará
Lo que no se debe amar?
. . .
“Auqaypaq”
.
Yuyayniipim yuyayniiki
Patpatichkan,
Tutayaq punchaupi
Urpi patpatichkaq jina.
.
Puchqu yaku jina
Yuyayniiki,
Kausayniita puchquyachichkan
Mana qampa yachasqayki.
.
Musiaspaqa, yachaspaqa,
Warmi sonquyki,
Warmipa kaspapas,
Sinchitachari Llakikunman.
.
Maypiraq, chaypnaq qamqa,
Asikuspa, kusikuspa,
Llakiita mana yachaspa,
Qonqayta munawaspa,
Qonqawaytaña qallaykunki.
.
Mana kuyana auqa,
Manaña kuyayta tarispa,
Manaña sonquyoq,
Pitaraq wayllunki,
Piñaraq kuyasunki.
.
Sapallaykina rikukuspa,
Weqellaykita umikunki,
Sonquykitaq qaparispa,
Waqaya kunan
Nispa nisunki.
.
Mana kuyana auqa,
Manaña sonquyoq,
¿Pitaraq wayllunki?
¿Piñaraq kuyasunki?
.
“Para mi Adversaria”
.
En mi memoria
Tu recuerdo está latiendo
Como aleteo de paloma
En día que anochece.
.
Como agua amarga,
Tu recuerdo
Está amargando mi vida
Sin que tú lo sepas.
.
Si lo supieras,
Si sospecharas siquiera,
Tu corazón de mujer,
Siendo de mujer,
¡Cómo sufriría!
.
¿Dónde estarás tú,
Riendo y gozando
Sin saber mi pena?
Cuando se quiere olvidar,
Ya empieza el olvido.
.
Indigna de ser amada,
Ya sin encontrar cariño,
Ya sin corazón,
¿A quién amarás?
¿Quién te amará?
.
Al verte ya sola
Beberás tus lágrimas,
I el corazón te dirá a gritos:
¡Ahora sólo te resta llorar!
.
Indigna de ser amada,
Ya sin corazón,
¿A quién amarás?
¿Quién te amará?
. . .
“Pituchakuy”
.
Ay ruruchay rurucha,
Ñawi rurucha.
Warmi kasqanta yachachkaspa
Qawarqanki.
.
Ay ruruchay rurucha,
Sonqu rurucha.
Kuyay kasqanta yachachkaspa
Kuyarqanki.
.
Waqayari ñawi,
Llakiyari sonqu,
Chay mana qawana qawasqaykimanta,
Chay mana kuyana kuyasqaykimanta.
“Arrepentimiento”
.
¡Ay! niña de mis ojos.
¡Ay! pupila mía.
Sabiendo que era mujer
La miraste.
.
¡Ay! corazón mío,
Corazón,
Sabiendo lo que es amor,
La amaste.
.
Llora, pues, pupila mía
Por haber mirado
A quien no debiste mirar;
Sufre, pues, corazón,
Por haber amado
A quien no debiste amar.
. . .
“Kaynay”
.
Waylluy, sonquykipi kaptinqa,
Jarawii;
Llaki qasquykita kiriptinqa,
Jarawii, takii, machay;
Auqanayki kaptinqa,
Qari jina kallpachakuspa,
Wajujuy, jayllii.
Cheqnii atisuptiikiqa,
Upallalla kausay,
Ama sonquykita rikchachiichu,
Ama kausayta qanrachaychu.
.
“Has así”
.
Canta,
Si el amor está en tu corazón;
Canta, baila, embriágate,
Si la pena hiere tu pecho.
Si tienes que luchar,
Cobra fuerzas varoniles
Y entona conciones triunfales.
Pero si el odio te domina,
No despiertes a tu corazón,
Vive en silencio,
No ensucies la vida.
. . . . .
Poemas de amor en la lengua quechua – Juan Wallparrimachi, José David Berríos, y unos poetas bolivianos anónimos
Posted: February 14, 2013 Filed under: José David Berríos, Juan Wallparrimachi, Poemas de amor quechua: Juan Wallparrimachi + José David Berríos + unos poetas bolivianos anónimos, Quechua, Spanish | Tags: Poemas de Amor Comments Off on Poemas de amor en la lengua quechua – Juan Wallparrimachi, José David Berríos, y unos poetas bolivianos anónimosPoemas de amor quechua – del siglo IXX: Juan Wallparrimachi, José David Berríos, y unos poetas bolivianos anónimos
.
“Urpi”
.
Munakusqay urpi,
uyaririllaway,
sunquyta paqumaq
munakapullaway.
.
Waqcha ch’ujllitayman
pusakapusqayki,
chaypi wayllususpa
munakamusqayki.
.
Uj wik’uñita
chakupamusqayki,
amapolitaswan
t’ikanchapusqayki.
.
Uj ch’aynitutapis
jap’imullasaqtaq,
misk’I takiyninwan
kusichisunanpaq.
.
Uj ovejitata
jip’ikapusqayki,
panti millmitaswan
chinuykapusqayki.
.
Nuqamin tarpusaq
quyllu papitasta,
qanri misk’ikunki
clavel t’ikitasta.
.
Nuqamari risaq
qaqa patitasta,
apakamusqayki
phasakanitasta.
.
Jakulla ripusun,
urpi munakusaqay,
qanmin yanay kanki
wiñay wayllukusqay.
.
Munanakuspalla
khuska kawsakusun,
t’ikasta rikhuspa
aswan munakusun.
. . .
“Paloma”
.
Mi querida palomita,
escúchame, por favor,
a mi corazón aprisionado
quiéremelo nomás.
.
A mi pobre chocita
te estoy llevando,
allí tiernamente
bien te amaré.
.
Una vicuñita
cazaré para tí
y con amapolitas
te adornaré.
.
También un jilguerito
cogeré para tí,
para que con su dulce trino
te haga alegrar.
.
Una ovejita
te la encerraré,
con su lana suave
bien te arrumaré.
.
También sembraré
papita quyllu,
con florecitas de clavel
tú te perfumarás.
.
Pronto voy a ir
a la punta de la peña
y te traeré
fruto de ulala.
.
Vamos ya, vámonos,
mi querida paloma,
tú serás mi pareja
y te mimaré para siempre.
.
Queriéndonos nomás
viviremos juntos,
mirando las flores
nos amaremos más.
. . .
“K’ita Urpi”
.
Imallataq kay munakuy,
k’ita urpillay,
chiquititan chhika sinchi,
mana khuyana,
ancha yachayniyuqtapis
k’ita urpillay,
muspa muspaspa purichin,
mana khuyana.
.
K’ita urpillay,
mana khuyana,
pacha k’anchiyanna
ripukunallay.
.
Kayraq phawaq waqyanaq
k’ita urpillay.
ñanniykita rikhuchiway,
mana khuyana,
mana pipis musyasqallan,
k’ita urpillay,
kay chhikimanta qhispisaq,
mana khuyana.
. . .
“La paloma agreste”
.
¿Qué viene a ser el amor,
palomita agreste,
tan pequeño y esforzado,
desamorada,
que al sabio más estendido,
palomita agreste,
le hace andar desatinado,
desamorada?
.
Palomita agreste,
desamorada,
amanece el día
en que yo me vaya.
.
Alegre golondrina,
palomita agreste,
enséñame tu camino,
desamorada,
para irme sin que me sientan,
palomita agreste,
y salvarme de mi destino,
desamorada.
. . .
Tres poemas de Juan Wallparrimachi (1793-1814)
“Imaynallatan atiyman”
.
Imaynallatan atiyman
yana ch’hillu chujchaykita
quri ñaqch’awan ñaqch’aspa
kunkaykipi pujllachiyta?
.
Imaynallatan atiyman
ch’aska quyllur ñawiykita
ñawsa kayniyta kichaspa
sunqullaypi k’anchachiyta?
.
Imaynallatan atiyman
puka mullu simiykita
samayniykita umispa
astawanraq phanchachiyta?
.
Imaynallatan atiyman
rit’I sansaq makiykita
jamanq’ayta p’inqachispa
astawanraq sansachiyta?
.
Imaynallatan atiyman
chay sumaq puriyniykita
sapa thaskiypi t’ikata
astawanraq mut’uchiyta?
.
Kay tukuyta atispanari
atiymantaq sunquykita
sunquy chawpipi mallkispa
wiñaypaq phallallachiyta.
. . .
Tres poemas del Soldado-Poeta Juan Wallparrimachi (Macha, Potosí, 1793-1814)
(Traducciones por Jesús Lara)
“¿Cómo pudiera hacer?”
.
¿Cómo pudiera hacer
para peinar con peine de oro
tu negra y encantada cabellera
y ver como ella ondula al redor de tu cuello?
.
¿Cómo pudiera hacer
para que los luceros de tus ojos,
abriendo el caos de mi cegüedad,
sólo brillaran en mi corazón?
.
¿Cómo pudiera hacer
para beber tu aliento y conseguir
que el rojo coral de tus labios
se volviera más bello todavía?
.
¿Cómo pudiera hacer
para que la pureza de tu mano
avergonzando a la azucena
reverberara todavía más?
.
¿Cómo pudiera hacer
para que el ritmo de tu andar
en cada paso fuera derramando
más flores que las que hoy le veo derramar?
.
Y si me fuera dado hacer todo esto,
ya podría plantar tu corazón
dentro del mío, como un árbol,
para verlo
eternamente verdecer.
. . .
“Chay ñawiyki”
.
Chay quyllur ñawiyki uj tuta
llakiyniypi urmaykamurqan.
sunquypi pakaykuq rijtiy
ruruq urpiman tukurqan.
.
Ch’ikikuq muyuq wayrari
qhichuwarqan makiymanta,
ñawiy chakiytan wataspa
mana rinaypaq qhipanta.
.
Ñanpi tukuypa sarusqan,
intiq paraqpa waqtasqan,
ruruq urpinpi yuyaspa
sapallan sunquy mullphasqan.
. . .
“Esos tus ojos”
.
Como una estrella tu pupila
cayó una noche en mi congoja.
Caundo a esconderla fui en mi pecho
se convirtió en tierna paloma.
.
Luego, envidioso torbellino
me la arrebató de las manos,
para evitar que la siguiera
dejome ciego y amarrado.
.
Encarnecido en el camino,
flagelado por lluvia y sol,
pensando en su tierna paloma
se carcome mi corazón.
. . .
“Munarikuway”
.
Qanllapin sunquy,
qantan rikuyki
musquyniypipas.
Qanpin yuyani,
qantan mask’ayki
rijch’ayniypipas.
.
Inti jinamin
ñawiykikuna
ñuqapaq k’anchan.
Ñawraq t’ikari
uyaykipinin
ñuqapaq phanchan.
.
Chay ñawillayki
k’anchaynillanwan
kawsachiwantaq.
Phanchaq simiyki
asikuyninwan
kusichiwantaq.
.
Munakullaway,
irpa urpilla,
mana manchaspa.
Ñuqa qanrayku
wañuy yachasaq
qanta munaspa.
. . .
“Ámame”
.
Sólo en ti está mi corazón
y cuando sueño
no veo a nadie sino a ti.
Sólo en ti pienso
y a ti también te busco
si estoy despierto.
.
Igual que el sol
fulguran para mí
tus ojos.
En tu faz se abren,
para regalo mío,
todas las flores.
.
La lumbre sola
de tus pupilas
me da la vida.
Y tu boca florida
con su sonrisa
me hace dichoso.
.
Ven y ámame,
tierna paloma,
no temas nada.
Pese al destino,
yo te amaré
hasta la muerte.
. . .
“Cochabambamanta arawis”
.
Q’ara panpa sunquykipi
manayniyta tarpurqani,
tipiyniyta uqhariq rispa
khishkaman taripurqani.
.
Uj thapapi uywasqa urpi
lijran pura sawnanasqa,
imaynata qunqawanki
si sunquy qanwan yachasqa?
.
Sayk’usqa monteq chawpinpi
llak’isqa samarikuni
nuqaypa llanthullaywantaq
urpiywan pantachikuni.
.
Munakuyki niwarqanki,
maytaq chay munakuyniyki,
qaqapichu, urqupichu,
mayqin runaq llaqtanpichu?
.
Sunquytachus qhawaykuwaq
yawar qhuchapi wayt’asqan
khiskasmanta jarap’asqa
ayrun ayrunta waqasqan.
.
Nuqa mayu rumi kani
qaqamanta k’aqtikamuq,
sinchiq wayraq rumichisqan
punkuykiman k’umuykamuq.
.
Rikuy pitan munasqani
mana sunqunta yachaspa
nuqallataq mask’akuni
jik’un ji’unta waqaspa.
.
Chujchaykita kachaykamuy
chujchaykipi sipikusaq,
t’inpiykipi wañupusaq,
sunquykipi p’anpakusaq.
.
Para yakuchu kasqani
wayq’un wayq’un purinaypaq?
mamaychu, tataychu kasqa
mana qunqay atinaypaq?
. . .
“De Cochabamba, Coplas amorosas”
.
En el desierto de tu corazón
sembré un día mi amor
y al ir a recoger la cosecha
solamente espinas hallé.
.
Un solo nido tuvimos,
ala con ala dormimos,
¿cómo quieres olvidarme
si mi corazón es tuyo?
.
Cansado, en pleno monte
descanso de mis penas
y mi propria sombre
me hace confundir con mi paloma.
.
Me dijiste que me amabas,
¿dónde está ese tu amor?
en el monte, en las rocas
o en algún país lejano?
.
Si vieras mi corazón
nadando en un lago de sangre,
enmarañado entre espinas
está llorando sin consuelo.
.
Yo soy guijarro del río
desprendido del barranco
que endurecido por el viento
vino a dar a tu puerta.
.
Miren a quién estoy queriendo
sin conocer su corazón,
yo mismo la busco
llorando sin consolación.
.
Entrégame tu cabello,
con él me voy a ahorcar,
en tu regazo voy a morir,
en tu corazón me voy a enterrar.
.
¿Soy agua de lluvia acaso
para errar por las quebradas?
¿Mi padre o mi madre es ella
Que no la pueda olvidar?
José David Berríos (Potosí, Bolivia, 1849-1912)
“Yuyarikuway”
.
Maypachachus lliphipispa
k’anchaq inti kutimunqa
k’illmi tutata ayqichispa,
yuyarikuway.
.
Maypachchus uraniqta
sayk’usqaña wasaykunqa
lawraq phuyu chawpillanpi,
yuyarikuway.
.
Maypachachus uyarinki
urpi sapan rikhukuspa
sach’a chawpipi waqaqta,
yuyarikuway.
.
Janaq pacha chawpimanta
llunp’aq killata rikuspa
tutata sut’iyachiqta,
yuyarikuway.
.
Ñuqaqa paqarimuypi
ch’isiyaypi llakikuspa
qanllawan muspaykachani…
Yuyarikuway.
.
Kay kawsayniy tukukuqtin
chikaykuqtiy jallp’a ukhuman
phutiy phutiyta waqaspa,
yuyarikuway.
.
Chay waqayniyki qarpaqtin
chiri ushpayta phanchimunqa
sunquymanta yuyay t’ika…
Yuyarikuway.
. . .
José David Berríos (Potosí, Bolivia, 1849-1912)
“Acuerdate de mi”
.
Cuando el sol resplandeciente
venga otra vez ahuyentando
a la tenebrosa noche,
acuérdate de mí.
.
Cuando cansado se abisme
tras la línea del poniente
envuelto en ardientes nubes,
acuérdate de mí.
.
Cuando escuches que solloza
su soledad lamentando
la paloma entre los árboles,
acuérdate de mí.
.
Al clarear la mañana
y al anochecer penando
yo sólo sueño contigo…
Acuérdate de mí.
.
Cuando mi vida se acabe
y a la sepultura baje,
en tu tristeza llorando,
acuérdate de mí.
.
Por tus lágrimas regada
brotará de mis cenizas
la tierna flor del recuerdo…
Acuérdate de mí.
. . . . .
Benito de Jesús’ “Nuestro Juramento” (“Our Oath”) as sung by Julio Jaramillo
Posted: February 14, 2013 Filed under: Benito de Jesús, Translator's Whimsy: Song Lyrics / Extravagancia del traductor: Letras de canciones traducidas por Alexander Best, ZP Translator: Alexander Best | Tags: Poemas de Amor Comments Off on Benito de Jesús’ “Nuestro Juramento” (“Our Oath”) as sung by Julio Jaramillo
ZP_A vintage Valentine’s Day postcard_1930s?_Note the absence of cutesy sentimentality or smarmy earnestness. Depicted are The Wiles, The Game, of Love.
Anyone hearing the 1957 recording of “Our Oath” (“Nuestro Juramento”) by 22-year-old Julio Jaramillo – later known as “The Nightingale of The Americas” for his sweet high tenor – perhaps will be surprised to learn – once the words have been translated from Spanish into English – how extravagantly Romantic are the lyrics of the song. Benito de Jesús’ lyrics emphasize Death and Love together, and it’s easy to forget that the word Romantic (with a capital R) used to include both – though the saccharine cuteness of Valentine’s Day – with its boxes of chocolates and bouquets of a dozen red roses – has diluted in the public sphere the irrational intensity of that many-limbed emotion, Love. In fact, there is nothing more Romantic than the death of the belovéd. de Jesús’ outlandish – by contemporary standards – and absolutely un-ironic – verses, combined with the delicacy and sincerity of Jaramillo’s voice, make for a curiously disquieting yet moving popular love song.
. . .
Benito de Jesús (1912 – 2010, Puerto-Rican composer)
“Our Oath” (“Nuestro Juramento”)
as sung by Julio Jaramillo (1935 – 1978, Guayaquil, Equador)
Translation/Interpretation from Spanish: Alexander Best
.
“Our Oath”
.
Your sorrowful face
I just cannot look upon
– because it kills me.
.
Sweet darling,
the weeping that
from you spills forth,
with anguish fills my heart.
.
Wordlessly I suffer if sad you fall,
I wish that no doubt might
make you cry at all.
We have vowed to love each other
until the day we die…
And if the dead may love?
– well, after our death we’ll love each other
all the more, oh my!
.
If I die first, promise to let a weeping
that sprouts from sorrow
pour down upon my body dead,
so that your love for me
by everyone present will be read.
.
If you should die first, I promise to write
the story of our love,
full of feeling in my soul.
Yes, I shall write our story in blood
– the ink-blood of my heart –
so that our tale of love is told!
Después de su grabación en 1957, el bolero “Nuestro Juramento”, del compositor puertoriqueño Benito de Jesús, se convertió en icono de la música ecuatoriana. ¿Y por qué? A causa del tenor dulce de un cantante nacido en Guayaquil – Julio Jaramillo. En esta canción extravagante de Amor, Jaramillo – conocido más tarde como El Ruiseñor de América – canta con mucha ternura el tema, y la letra habla de una emoción fuerte que traspasa los límites de la vida. Merece la pena recordar en este Día de San Valentín que no es siempre precioso y meloso el Amor (como chocolates y ramos de rosas). El Amor incluye la eventualidad de un gran Hecho amenazador en el horizante – la Muerte.
. . .
Benito de Jesús (1912 – 2010, compositor puertoriqueño)
“Nuestro Juramento”
cantado por Julio Jaramillo (1935 – 1978, Guayaquil, Equador)
.
No puedo verte triste porque me mata
tu carita de pena, mi dulce amor.
Me duele tanto el llanto que tu derramas,
que se llena de angustia mi corazón.
.
Yo sufro lo indecible si tu entristeces,
no quiero que la duda te haga llorar.
Hemos jurado amarnos hasta la muerte
y si los muertos aman,
después de muertos amarnos más.
.
Si yo muero primero, es tu promesa,
sobre de mi cadaver dejar caer
todo el llanto que brote de tu tristeza
y que todos se enteren de tu querer.
.
Si tú mueres primero, yo te prometo,
escribiré la historia de nuestro amor
con toda el alma llena de sentimiento.
La escribiré con sangre,
con tinta sangre del corazón.
. . . . .
Poemas de Amor del idioma zapoteco
Posted: February 14, 2012 Filed under: English, Poemas de Amor del idioma zapoteco, Spanish, Victor Terán, Zapotec | Tags: Love poems, Poemas de Amor Comments Off on Poemas de Amor del idioma zapotecoVictor Terán
(nace 1958, Juchitán, Oaxaca, México;
Idioma: Zapoteco Istmeño / Language:
Isthmus Zapotec)
Lu ti nagana
Lu ti neza
chupa ná’
nagu’xhugá
zuguaa’.
Tobi ri’
nadxii naa,
xtobi ca
nadxiee laa.
Nisaguié,
nisaguié,
gudiibixendxe
ladxiduá’.
Gubidxaguié’,
gubidxaguié’,
binduuba’ gu’xhu’
ndaani’ bizaluá’.
_____
Duda
Sobre un camino
Que se bifurca,
Confundido
Me hallo.
Ésta
Me ama,
Aquella la amo.
Lluvia,
Lluvia,
Lava con mucho esmero
El alma mía.
Sol en flor,
Sol en flor,
Barre el humo
De mis ojos.
_____
Indecision
Upon a road
which forks,
confused
I stand.
One woman
loves me,
another
I love.
Rain,
rain,
meticulously cleanse
my soul.
The blossoming sun,
the blossoming sun,
sweep the smoke
from my eyes.
_____ _____ _____
Biluxe
Biluxe
Ne ngasi nga laani.
Lu neza zadxaagalulu’
Ca ni bidxagalú cou’
Biá’ dxi
Gúcalu’ bandá’ xtibe;
Ti bi’cu’, ti bihui,
Ti binni.
Gasti’ zadxaa
Ne laaca ca bigose
Guxhuuna’ íquelu’
Gusiquichi ique badunguiiu
Bichaabe lii.
Ne laaca decheyoo
Bizucánelu’ laabe
Gusicabe guendarusiaanda’ xtibe.
Gasti’ zadxaa.
Lii siou’ nga zusácalu’
Guidxilayú ma qui gapa
Xiñee guireexieque,
Ma qui gapa xiñee
quiidxi guendanabani.
Ne zoyaalu’ guendanabani xtilu’,
Ladxido’lo zapapa
Bia’ qui guchendaxhiaasi layú,
Ne nalu’ ne ñeelu’
Zusiaandu’ laaca’,
Qui zánnalu paraa zuhuaalu’,
Ne nisi lulu’, nisi nalu’
Zaniibihuati guiá’ ne guete’.
_____
Se acabó
Se acabó
y eso es todo.
Sobre tus pasos encontrarás
las cosas mismas que hallaste
durante los días
que fuiste su sombre;
Un perro , un cerdo,
una persona.
Nada cambiará
y los mismos zanates
que te ensuciaron la cabeza
blanquearán la del joven
que tomó tu lugar.
Y detrás de la casa
donde se recostaban
ella asentará su olvido.
Nada cambiará,
sin embargo supondrás
que no tiene sentido ya
el movimiento de la tierra,
ya no existen motivos
para afferarse a la vida.
Y morderás tu hombría,
tu corazón vibrará
con las alas a punto de golpear la tierra,
y tus brazos y tus piernas
los pondrás en el olvido,
perdido en tu sitio
te verás moviendo tontamente
los ojos y los brazos de norte a sur.
_____
It’s Over
It’s over…
and that is all.
Along your pathway you will find
the same things you discovered
during the days when you were her shadow:
A dog, a pig,
A person.
Nothing will change…
And the same “zanates”(little crows)
that soiled your head
will whiten that of the young man
who took your place.
And behind the house
where you and she
used to lie,
she will lay down her memory.
Nothing will change…
However, you will think
that the earth’s movement
no longer makes any sense,
that there are no more reasons
to cling to life.
And you will swallow your manly pride;
your heart will pulsate,
its wings nearly striking the ground,
and your arms and legs
will be caste into oblivion…
Lost within your space,
you will find yourself
foolishly moving your eyes and arms
from north to south.
_____
Traducciones del zapoteco al español: el poeta
Translations from Zapotec into Spanish: the poet
Traducciones del español al inglés /
Translations from Spanish into English:
© Carlos Montemayor, Donald Frischmann, 2004
Poemas de Amor del idioma maya
Posted: February 14, 2012 Filed under: English, Gerardo Can Pat, Maya, Poemas de Amor del idioma maya, Spanish | Tags: Love poems, Poemas de Amor Comments Off on Poemas de Amor del idioma mayaGerardo Can Pat (1957-1994,
Tibolón, Yucatán, México;
Idioma: Maya / Language: Maya)
Teech yeten teen
Wey yóok’olkaabe’ teech yéeten teen,
ka’atulo’on tyo’lal yaakunal núupo’on,
in yaakumech teche’a k’áaten,
yaakumabaa ka’ach to’on ka’atulo’on.
*
Teche’ mina’anech tin wiknal nejla’e’,
le yaakunale’ p’áat chen túun bejla’e’,
ba’ale’ tene’ leyli’ tin pa’tike’,
le yaabilaj ma’ táan dzikteno’.
*
Ka’atulo’on t-wayak’taj ya’ankach ba’alo’ob,
ti’ junp’éel lu’umkabil k-ti’al ka’atulo’on,
mix jach chichani’ mix jach nojochi’,
tu p’iis u ti’al k-yaakuntikbaa ka’achij.
*
Jaytéenak táan k-máan in lochmaj a kaal,
jaytéenak ta wa’ajten a yaakumajen,
le o’olal chan junp’éel ba’al in wojel,
teche’ mixbiik’in ken a tu’ubsilen.
*
Tin dzajtech u dzook ba’ax yaan tene’,
in yaakunal yéeten mis juntuusil,
ba’ale’ teche’ we’ek’ech men sajkil,
le o’olal bejla’e’ bey ma’ k’ajobae’.
*
Wa ti’ junp’éel k’iin ku suut a tuukule’,
wek’ a sajkilil ki’imakunta wóod,
tumen in sa’as tech’ mina’an mixba’al,
juntulili’on tu ka’atéen k’p’áatal.
_____
Tú y yo
En el mundo tú y yo
fuimos hechos inseparables por el amor.
Igual que tú, yo te amo,
juntos el amor nos hizo.
*
Juntos muchas cosas soñamos:
un mundo sólo para nosotros,
no grande ni pequeño,
exacto para este amor.
*
¡Cuántas veces caminamos, abrazándonos,
y tú diciendo que me amabas!
Sólo una cosa sé:
no has de olvidarme.
*
Te entregué lo que tenía:
mi amor sin un solo engaño.
Hoy el miedo te ha derrotado
y por eso parecemos desconocidos.
*
Pero si algún día tuvieras firme otra vez
el pensamiento
y vencieras este miedo, escucha:
no tengo nada que perdonarte,
otra vez seremos los dos uno solo.
_____
You and I
In this world, you and I
were made inseparable by love.
Just as you love me, I love you.
Love made us as one.
*
Together, we dreamed of many things:
a world just for us…
not large or small,
but just right for this love.
*
How many times we walked,
our arms around each other
– and you saying you loved me!
I know just one thing:
you will not forget me.
*
I gave you all that I had:
my love, without deceit.
Today fear has overcome you
and we are like strangers.
*
But if some day you were to
recover your reason
and overcome this fear, remember:
I have nothing to forgive you for;
we will again be as one.
_____
Taan a bin
In wojel ta bin, mixbik’in suunakech,
ma’alob xen ta beel, min tuklil in k’áastikech,
in dzíibolale’, ka’a anchak máax yaakuntikech,
wa le ka tuklil, le te’e ku binitiktech.
*
Ma’tuklil tyo’lal, wa kin p’áatal tin juunal,
kex mixmáak yaanten, ka’a páatak u náayskinwóol,
ma’ táan u páajtal, in k’at-óoltik u laak’ ba’al,
xi iktech ma’alobil x-ch’úupal ki’imakchak a wóol.
*
Kex túun yajtin wóol, tyo’lal tun tan a p’atken
ma’ tin tuklaje’, wa bey ken a beetiten,
tyo’lal óotzilen, lebeetik ma’ yakuntken,
wa túun ta bine’, mix u suut a wich ti’ ten.
*
In k’áat-óolale’, xi’iktech yéeten ya’ab utzil,
tumen tin wicho’obe’ táan u yalkab u ja’il,
tyo’lal mixbik’in bin suunaken in wilech,
tu xu’upul in wiik’, tu bin xan in kuxtalil.
*
Teche’ táan a bin. Tene’kin p’áatal.
_____
Te vas
Yo sé que te vas y no regresarás.
Si, prosigue tu camino, que no te detendré.
Ojalá haya quien te quiera,
si acaso eso te falta.
*
No pienses que si quedo solo
no tendré a nadie que me consuele.
¿Que más pudo desear para ti?
Que estés bien, que seas dichosa.
*
Me lastima que te alejes,
pues nunca pensé que esto hicieras.
Si por mi pobreza te vas,
ni siquiera a mirarme vuelvas.
*
Pero deseo que te vaya bien.
Corren lágrimas ahora en estos ojos
que nunca te volverán a ver.
Se me acaba el aire junto con mi vida.
*
Te vas, yo me quedo.
_____
You Are Leaving
I know that you are leaving and will not return.
Yes, follow your path, I won’t stop you.
I hope there will be someone to love you,
if that is what you need.
*
Don’t think that if I am left alone
I won’t have anyone to console me.
What more can I wish you
– but that you be well, be happy?
*
It hurts me that you are going away,
since I never thought you would.
If you are leaving because I’m poor,
don’t even look back.
*
But I hope things go well for you.
Tears now run from these eyes
that will never see you again.
My breath and my life are running out…
*
You are leaving, I am staying.
_____
Traducciones del maya al español y inglés:
Translations from Maya into Spanish and English:
© Carlos Montemayor, Donald Frischmann, 2004
Straight from the Heart: Teenagers “tell it like it is”
Posted: February 14, 2012 Filed under: English | Tags: Love poems, Poemas de Amor Comments Off on Straight from the Heart: Teenagers “tell it like it is”
Tilt the halo over my head
I don’t care what the caution tape read
It’s time to get a little dangerous
Let’s fall in love.
Forget the scriptures, forget the past
Conscience and common sense never last
It’s time to get a little curious
Let’s fall in love.
Rachel, age 15
_____
“A Broken Snow Globe”
There’s never been an excuse for ignorance.
Just flags and fags and burning bridges,
just lots of ancient skulls. I sat in my room,
aching as deeply as the warrior
whose heart had been pierced by an enemy’s spear
in his father’s hand.
*
I liked thinking that every one of the tears,
on its saltwater sojourn down my face,
contained a little universe born of rage.
Wishful thinking; just protein.
*
I remember wondering at how strange it was that
my father who’s always assured me
that the world would turn its back on me
sooner than he,
would rather me be a murderer than
a lover of my own gender.
*
And it wouldn’t be so bad, if he didn’t claim to love me
“no matter what”. I cried for him, and I will
again. The worst thing is my father’s love is a burden; he’s
become a cold crutch to me, a necessary evil,
something to be waited out; but
my father isn’t a storm.
He’s the angry tide against my weakening sands,
the frustration that threatens riot over reason,
and I’m worried. I’m worried for him,
and that his last words may be a curse.
*
I pace, and think of the knives in his heart
from my first true kiss…
whenever it may be.
Mehron, age 15
_____
“Hello, Love”
Hello, my old “friend”,
Been a while since
You were here last.
I know why you’ve come,
And I’ll ask you to leave me.
I know you’re a delusion,
Conjured by a fickle one.
Who knows not what
She wants.
You light me up falsely,
Butterflies I haven’t felt
Since a November years ago.
Warping me,
Like I’m drunk, lying
In those leaves again,
Asking for you,
Assured I really want you.
“Well,” I’ll say to you now,
“You’ve whirled me around enough,
I’ll sit this one out,
too dizzy.”
Michael, age 17
_____
“Twelve”
Young boys who fall in love
They
Want to love you
‘til the sun burns out.
They live in the days
Of knights and princesses,
Gently taking your hand
And leading you
To the shining castle
That holds their young hearts,
Give you every key to every door,
And
they’ll gaze with intent
upon every precious
step you take,
and hold your head
against a warm chest
so you can mesh
with every beat.
Then they’ll
Run with you
Out to the lawn
Run their fingers
Through your hair
Brush your forehead
With soft lips
Beneath the starry sky
While whispering
Of sugar-coated tomorrows –
Orange-sherbet sunsets,
Purest white picket fences,
And crystal-clear oceans
With shells of undented texture.
But young boys who fall in love
One day
See that same sky
Differently
Now with
Broken innocence
Pushing everything they’ve ever felt
Into the shadows
Of lost souls long forgotten
And then
They change all the locks.
Crystal, age 14
_____
“The Perfect Guy”
He gives me flowers,
Rings and notes,
Jewellery, makeup,
Other things.
I return the favours;
Anything for him.
I smile with joy –
No girl could ever be so lucky –
Until reality slaps me in the face.
It’s fun to pretend,
But I must remember;
It’s for her, not me.
Valerie, age 16
_____
“Hungry”
I know what you meant when you said
Words sound differently out loud,
And I cover my face
Because
I’m afraid of what I say.
I can hear you’re hungry
When I lay my head on your belly.
So desperate to hear such a sound again,
I starve myself into oblivion
Tonight.
Sandra, age 17
_____
Compilation © Betsy Franco