Natalio Hernández: Náhuatl poems / Poemas en náhuatl / In xochitl in cuicatl

Natalio Hernández

Poemas de su poemario Yancuic Anahuac Cuicatl  / Canto Nuevo de Anahuac (1994):

 

De la sección “Xochicoscatl / Collar de Flores”:

 

Amo ninequi nimiquis

Amo ninequi nimiquis
ninequi niquitas yanquic tonati
ihuan yancuic tlanextli.

Amo ninequi nimiquis
ninequi nicactehuas yancuic xochicuicatl
yancuic masehualcuicatl.

Amo ninequi nimiquis
ninequi niquipohuas
yancuic masehualamoxme,
ninequi niquitztehuas
yancuic tlalamiquilistli.

Amo ninequi nimiquis
ninequi sampa nimoyolchicahuas
ocsepa cuali nimonelhuayotis
amo quema ninequi nitlacatehuas.

 

_____

 

No quiero morir

 

No quiero morir,

quiero ser participe del nuevo dia

y del nuevo amanecer.

 

No quiero morir,

quiero disfrutar los nuevos cantos floridos,

los nuevos cantos del pueblo.

 

No quiero morir,

anehelo leer los nuevos libros

y admirar el surgimiento

de la nueva sabiduria.

 

No quiero morir,

quiero que sea vigorosa mi propia vida,

ansio recuperar mis raices:

no deseo abandonar mi vida en la tierra.

 

_____

 

I don’t want to die

 

I don’t want to die,

I want to be a part of the new day,

the new dawn.

 

I don’t want to die,

I want to enjoy the new flowery songs,

the chants of the people.

 

I don’t want to die,

I long to read the new books

and to admire the rise of a new wisdom.

 

I don’t want to die,

I want that I might be vigorous in my own life,

I’m eager to recover my roots:

I do not wish to give up my life on this earth.

 

_____

 

Toselti matinemican

 

Quemantica nimachilia

tehuan timasehualme tichia

se tlacatl tlen nochi hueli

ihuan nochi quimatl:

yehuatl huelis tech maquixtis.

 

Inin tlacatl tlen nochi hueli

ihuan nochi quimati

amo queman asis:

ipampa tohuan itztoc,

tohuaya nemi,

pehuaya tlachia,

nohua cochtoc.

 

_____

 

Caminemos solos

 

A veces pienso que los indios

esperamos a un hombre

que todo lo pueda,

que todo lo sepa,

que ayude a resolver

todos nuestros problemas.

 

Pero ese hombre que todo lo puede

que todo lo sabe,

nunca llegará:

porque vive en nosotros,

se encuentra en nosotros,

camina con nosotros.

 

Empieza a despertar, aún duerme.

 

_____

 

Let’s go solo

 

At times I think us Native people

are hoping for a man

who could do all

and know all,

who could solve

our every problem.

 

But that do-all know-all man,

he’ll never arrive:

because he lives inside us,

one finds him inside us,

and he walks within us.

 

Even though he sleeps,  he’s starting to awake.

 

_____

 

Axtosel tinemi

 

Axcana toselti tiztoque

tohuaya nemi toteotzitzin

tech chicahualia yaotecame

tech tlalamictia huehuetlacame.

 

Tinequi chicahuac timonelhuayotise

tinequi timoyolchicahuase

tinequi tinextise totlalamiquilis.

 

Ohuitoc ni tequitl

ohuitoc ni ohtli:  yancuic ohtli

ihuan yancuic tlanextli.

 

Xihualaca, xihualaca, xihualaca

xihualaca nochi xiseliqui:

yancuic tonati ihuan yancuic tlanextli.

 

_____

 

No estamos solos

 

No estamos solos

los Dioses caminan con nosotros

los guerreros nos fortalecen

recibimos consejos de los ancianos.

 

Queremos fortalecer nuestras raíces

deseamos fortalecer nuestros corazones

y difundir nuestra sabiduría.

 

Resulta difícil el trabajo

largo y penoso el camino:

camino nuevo, nuevo amanecer.

 

Vengan, vengan, vengan

vengan todos a recibir:

el nuevo sol y el nuevo amanecer.

 

 

De la sección “In Ahuehuetl / El Ahuehuete”:

Nisentlachixtos

 

Niyectlachixtos nochi tzictzin cahuitl

niyectlachixtos se xihuilpilli,

niyectlachixtos mica xihuilpilli.

*

Niyolpaquis ica se ihuan se tlahtolli

ihuan xochitzitzin,

nimoyolcuis ipan yancuix tlanextli

ihuan nochi teotlac.

*

Queman nitequichihuas

nimoyolnenemilis tlen axcan,

tlen mostla ihuan huiptla tonemilis:

nichihuas se ohtli,

se ohtli tlen nehuatl nonemilis.

 

_____

 

Viviré

 

Viviré cada segundo de mi vida,

viviré un siglo,

viviré muchos siglos.

*

Disfrutaré de la palabra

y cada una de las flores;

me recrearé en el amanecer

y en cada atardecer.

*

Trabajaré pensando en el hoy,

en el mañana y pasado mañana;

trazaré un camino:

mi camino, mi propio destino.

 

_____

 

Cactli cahuitl

(Teotihuacan icuic)

 

Sintli yolli

sintli xochiohua

sintli chicahuia

sintli huaqui.

*

Nochi yolihui

nochi xochiohua

nochi chicahuia

nochi ixpolihui.

*

Toyolo yolihui

toyolo xochiohua

toyolo chicahuia

toyolo miqui.

*

Toaltepeme yolihui

toaltepeme xochiohua

toaltepeme chicahuia

toaltepeme ixpolihui.

*

Nochi yolihui

nochi ixpolihui;

ihuan iquino ocsepa

yolli ihuan ixpolihui.

 

_____

 

Tiempo cero

(Canto a Teotihuacan)

 

El maíz nace

el maíz florece

el maíz madura

el maíz se seca.

*

Todo nace

todo florece

todo madura

todo fenece.

*

Nuestro corazón nace

nuestro corazón florece

nuestro corazón madura

nuestro corazón muere.

*

Nuestras ciudades nacen

nuestras ciudades florecen

nuestras ciudades maduran

nuestras ciudades envejecen.

*

Todo nace

todo desaparece;

y todo vuelve a nacer

para volver a florecer.

 

_____

 

Ilhuicac xochitlahtolli

(Tocoltzitzin Toltecame incuic)

 

Amo queman titlamomatise tlahlamiquilistli,

ihuan amo queman ticasicamatise Toltecayotl;

nochipa oncas yancuic tlalamiquilistli

ihuan huehuetlamatilistli ipan tonemilis.

*

Cactli cahuitl ihuan Sencahuitl tlayeyecolli…

 

_____

 

Poema sin fin

(Canto a los abuelos Toltecas)

 

Jamás agotaremos el conocimiento

ni alcanzaremos la perfección.

Siempre habrá algo nuevo

o algo viejo

que aprender en la vida

*

Sin tiempo y para todo tiempo…

 

 

_____

Natalio Hernández nació en 1947.  Es Nahua del Estado deVeracruz, México.

Escribe poemas en la lengua náhuatl, con sus propias traducciones en español.

En 2011 en México todavía hablan Náhuatl (el lenguaje de los Aztecas)

un millón y medio de personas.

(Traducción del español al inglés por Alexander Best)

_____

Natalio Hernández (Natalio Hernández Xocoyotzin) was born in 1947.

He is a Nahua from the State of Veracruz, México, and writes in Náhuatl

and Spanish.  In 2011 Náhuatl (the language of the Aztecs) is still spoken by

a million and a half  Mexicans.

(Translations from Spanish into English by Alexander Best)